روایت مقاومت و آزادسازی خرمشهر با نگاهی به آمار شهدا

به گزارش نوید شاهد تهران بزرگ، سوم خرداد ۱۳۶۱ یکی از مهم‌ترین روزهای تاریخ معاصر ایران است. در ساعات میانی این روز خرمشهر  پس از ۱۹ ماه اشغال از ارتش عراق بازپس گرفته شد تا به نمادی ماندگار در تاریخ معاصر ایران بدل شود.

خرمشهر تنها منطقه‌‌ای نبود که با شروع جنگ به تصرف ارتش صدام درآمد. در نخستین سال‌های تجاوز عراق به خاک ایران علاوه بر خرمشهر، نفت‌شهر، قصرشیرین، مهران، سومار، فکه، بستان، هویزه، موسیان، نوسود و بیش از ۳۰۰۰ روستا به تصرف ارتش بعث درآمدند و سپس آزاد شدند، با این حال آنچه به مهم‌ترین نماد پیروزی ایران در جنگ بدل شد، آزادسازی خرمشهر بود.

چرا خرمشهر نماد شد؟

تصرف خرمشهر، برای عراق مقدمه‌ای برای پیشروی به سوی آبادان و اهواز و تصرف شهرهای دیگر بود. مرز شلمچه در نزدیکی خرمشهر، دروازه ورود به بندر بصره در عراق به شمار می‌رود؛ بندری که برای عراق اهمیتی حیاتی دارد و تصرف خرمشهر در جنگ می‌توانست لایه‌ای دفاعی در برابر بصره ایجاد کند. به همین خاطر عراق بیشترین پدافند خود را در میان مناطق اشغال شده حول خرمشهر ایجاد کرده بود.

خرمشهر در آن زمان اهمیتی اقتصادی و ژئوپولیتیک برای ایران داشت. بندر، گمرک و اتصال به راه‌آهن سراسری کشور، این شهر را از نظر اقتصادی حائز اهمیت فراوان کرده بود. از طرف دیگر، عراق که با سودای تاریخی تسلط بر اروندرود، پا به میدان جنگ با ایران گذاشته بود، در صورت تسلط بر خرمشهر، گام بزرگی در راستای دست‌یابی به این هدف برمی‌داشت و دسترسی خود به آب‌های آزاد را گسترش می‌داد.

۳۵ روز مقاومت

خرداد ۱۳۵۸ نقطه اوج درگیری‌ها در خرمشهر بود و حتی کار به مبارزه مسلحانه در شهر نیز کشیده شد. عراق پیش از حمله برای ناامن کردن شهر اقداماتی مثل تحریک گروه‌های جدایی‌طلب و بمب‌گذاری انجام داده بود.

پیش از اعلام جنگ عراق علیه ایران در آخرین روز تابستان ۱۳۵۹، درگیری‌ها و تبادل آتش‌هایی میان نیروهای ایرانی و عراقی در حد فاصل بین خرمشهر و مرز شلمچه رخ داده بود، اما تنها در نخستین روز جنگ بود که شهر زیر حملات توپخانه ارتش عراق قرار گرفت.

ارتش عراق ابتدا سعی داشت با حمله از سمت غرب خرمشهر و از طریق محور شلمچه، این شهر را تصرف کند، اما مقاومت نیروهای مدافع خرمشهر، باعث شد نیروهای ارتش بعث سراغ جاده اهواز-خرمشهر بروند تا از شمال به شهر حمله کنند، هرچند در آنجا هم با مقاومت نیروهای ایرانی مواجه شدند. عراق محورهای دیگری را هم در حد فاصل بین شلمچه و جاده اهواز-خرمشهر برای ورود به شهر تصرف کرد، اما مدافعانی که درون شهر سنگر گرفته بودند، مانعی در برابر سقوط شهر بودند.

خرمشهر با ترکیب متنوعی از نیروهای نظامی و مردمی قریب به ۳۵ روز در برابر لشکرکشی ارتش عراق مقاومت کرد: گردان دژ نیروی زمینی ارتش که پیش از شروع جنگ در شلمچه مستقر شده بود به فرماندهی سرهنگ علی قمری، سپاه خرمشهر به فرماندهی محمد جهان‌آرا، گردان تکاوران نیروی دریایی ارتش به فرماندهی ناخدا هوشنگ صمدی که اول مهر از بوشهر به خرمشهر اعزام شده بودند و دریادار داریوش ضرغامی که هفت روز بعد به آن‌ها پیوست، تعدادی از دانشجوهای سال دوم و سوم دانشکده افسری ارتش که از هفتم مهر به مقاومت خرمشهر پیوستند، تعدادی از همافران و درجه‌داران و افسران هوانیروز که با گردان دژ همکاری می‌کردند و البته نیروهای مردمی که یا برای دفاع از زادگاهشان سلاح به دست گرفته بودند و یا از شهرهای دیگر راهی خرمشهر شده بودند.